Followers(ഭഗവാന്‍റെ ഭക്തര്‍ )

Monday, June 23, 2025

ഓം നമശ്ശിവായ

🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱


🪷 *ഓം നമശ്ശിവായ*🪷

*ഉരഗമാല്യഭൂഷിതാ*!
*വൃഷഭവാഹനാ! ശിവാ*!
*അചല! പാർവ്വതീശ*! *നി*-
*ന്നടിതൊഴുന്നു ഞാനിതാ*!

*ചുടലഭസ്മലേപിതാ*!
*മദനനിഗ്രഹാ! പരാ*!
*അമര! ചന്ദ്രശേഖരാ*!
*തുണയെനിക്കു നീ സദാ*!

*കളഭചർമ്മധാരകാ*!
*സകലലോകനായകാ*!
*അനലനേത്ര! ശങ്കരാ*!
*ദുരിതനാശകാ!തൊഴാം*!

*തടിനിയേന്തിടും ശിര*-
*സ്സതിലൊളിക്കു ചന്ദ്രികാ*-
*സ്മിതമണിഞ്ഞ ശർവ്വ*! *നി*
*ന്നരികിലെന്നെ* *ചേർക്കണേ*!

*പരമഭക്തിയോടെ ഞാൻ*
*വ്രതമെടുത്തിടാം ശിവാ*!
*സദയമേകണേ ഭവാ*!
*വരമെനിക്കു നീ മുദാ*!

*പശുപതേ! ജപിച്ചിടാം*,
*നമഃശിവായ ഞാൻ സദാ*!
*സകലപാപനാശകാ*!
*കൃപതരേണമേ,യജാ*!

*ശിവ!ശിവാ! ശുഭംകരാ*!
*ഹര!ഹരാ! നിരാമയാ*!
*മൃതിതടുക്കണേ! ഹരാ*!
*യമനുകാലനാം പരാ*!

*തവപദം മുകർന്നിടാ*-
*നടിയനിന്നു കൂവള*-
*ത്തിലകണക്കെ വീണിതാ*!
*തവകടാക്ഷമേകണേ!*

🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🔱🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷🪷

ശിവനെ പ്രാർത്ഥിക്കാൻ

ഭഗവാൻ ശിവനെ പ്രാർത്ഥിക്കാൻ 
രാവിലെയൊ വൈകുന്നേരമോ രാത്രിയോ അങ്ങിനെ പ്രത്യേക സമയം വല്ലതുമുണ്ടൊ ?
ചില സമയങ്ങളിൽ ശിവനെ പ്രാർത്ഥിക്കുന്നതിന്റെ അനന്തരഫലങ്ങൾ എന്തൊക്കെയാണ്? 

പ്രദോഷകാലത്ത്, പ്രത്യേകിച്ച് വൈകുന്നേരങ്ങളിൽ ലിംഗാഭിഷേകം ചെയ്യുന്നത് ശിവാരാധനയുടെ വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട വശമാണ്. പൗർണ്ണമിക്കും അമാവാസിനും മുമ്പുള്ള ത്രയോദശിയിൽ നടക്കുന്ന പ്രശസ്തമായ പ്രദോഷത്തിന് പുറമേ, എല്ലാ വൈകുന്നേരവും ശിവാരാധന തീർച്ചയായും ആഗ്രഹിച്ച ഫലങ്ങൾ നൽകുന്നു. പ്രദോഷ സമയത്ത് സദാശിവൻ നൃത്തം ചെയ്യുന്നു, ആ സമയത്ത് എല്ലാ ദേവന്മാരും അവിടെ സന്നിഹിതരായിരിക്കും.

കൈലാസശൈലഭുവനേ ത്രിജഗജ്ജനിത്രീം ഗൗരീം നിവേശ്യ കനകാചിതരത്നപീഠേ । നൃത്യം വിധാതുമമിവാഞ്ചതി ശൂലപാണൌ ദേവാഃ പ്രദോഷസമയേ നു ഭജൻതി സർവേ ॥
വാഗ്ദേവീ ധൃതവല്ലകി ശതമുഖോ വേണും ദധത്പദ്മജസ്തലോന്നിദ്രകരോ രാമ ഭരതഃ ॥ ഗേയപ്രയോഗാന്വിതാ । 
വിഷ്ണുഃ സാന്ദ്രംദംഗവാദനപതുർദേവാഃ സമന്താത്സ്ഥിതഃ സേവന്തേ തമനു പ്രേരം മൃഡാനിപതിം II

പ്രദോഷകാലത്ത്, ത്രിശൂലമുള്ള ഭഗവാൻ, മൂന്ന് ലോകങ്ങളുടെയും മാതാവായ ഗൗരി ദേവി വിലയേറിയ രത്നങ്ങൾ പതിച്ച സ്വർണ്ണ ഇരിപ്പിടത്തിൽ ഇരുത്തുന്നു, സ്വയം നൃത്തം ചെയ്യാൻ തയ്യാറെടുക്കുന്നു.  ഈ സമയത്ത് എല്ലാ ദേവന്മാരും ഭഗവാനെ സ്തുതിക്കുന്നു. ജ്ഞാനദേവത വീണ വായിക്കുന്നു, നൂറു മുഖമുള്ള ഇന്ദ്രൻ ഓടക്കുഴൽ വായിക്കുന്നു, താമരയിൽ ജനിച്ച ബ്രഹ്മാവ് സമയം പാലിക്കുന്നു, ലക്ഷ്മി ദേവി പാടാൻ തുടങ്ങുന്നു, വിഷ്ണു ഭഗവാൻ അനായാസം ഡ്രം വായിക്കുന്നു, എല്ലാ ദേവന്മാരും ചുറ്റും സേവനത്തിൽ നിൽക്കുന്നു, പ്രദോഷസമയത്ത് ശിവനോട് പ്രാർത്ഥിക്കുന്നു. നടരാജൻ സംഗീതത്തിനും താളത്തിനും അനുസൃതമായി നൃത്തം ചെയ്യുമ്പോൾ എല്ലാ ദേവന്മാരും ഒരു തരത്തിൽ അല്ലെങ്കിൽ മറ്റൊരു തരത്തിൽ പങ്കെടുക്കുന്നുവെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു.

ഭഗവാൻ നൃത്തം ചെയ്യുമ്പോൾ അവർ വാദ്യങ്ങൾ വായിക്കുകയും സ്തുതിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു അതിനാൽ വൈകുന്നേരങ്ങളിൽ ശിവാരാധന പ്രധാനമാണ്, കാരണം മറ്റ് എല്ലാ ദേവന്മാരും അപ്പോൾ അവിടെ എത്തിച്ചേരും. ഓം നമഃ ശിവായ എന്ന് പറഞ്ഞാലും നടരാജൻ ഉമയോടൊപ്പം ആ സമയത്ത് തന്റെ ഭക്തരെ അനുഗ്രഹിക്കും. ശിവന്റെ താണ്ഡവവും ശക്തിയുടെ ലാസ്യവും ആ സായാഹ്നത്തെ ദിവ്യമായ തേജസ്സുകൊണ്ട് നിറയ്ക്കും.

പ്രപഞ്ചസൃഷ്ട്യുന്മുഖാലയാസ്യായൈ സമസ്തസംഹാരകതാണ്ഡവായ . ജഗജ്ജനന്യൈ ജഗദേകപിതൃേ നമഃ ശിവായൈ ച നമഃ ശിവായ I

അവൾ മനോഹരിയായി ആനന്ദത്തോടെ നൃത്തം ചെയ്യുന്നു. അവന്റെ സംഹാര നൃത്തം കോപത്തിലാണ്, പ്രപഞ്ചം അവയിൽ അസ്തമിക്കുന്നു. അവൾ ഈ ലോകത്തിന്റെ അമ്മയാണ്, അവൻ പിതാവാണ്. അർദ്ധനാരീശ്വരന്റെ അത്ഭുതകരമായ സ്വഭാവം ഇതാണ്, ഞാൻ ശ്രീ മാതാ പാർവതിയെയും ശിവനെയും വണങ്ങുന്നു.
(ശ്രീശങ്കരാചാര്യരുടെ അർദ്ധനാരീശ്വര സ്തോത്രം).

========
ശിവ ഭഗവാന് പ്രിയപ്പെട്ടതാണ് ശിവരാത്രി. ശിവരാത്രികൾ അഞ്ചുതരമുണ്ട്. അവയുടെ പേരുകളും ഫലങ്ങളും.

(1) മഹാശിവരാത്രി
കുംഭമാസത്തിലെ കൃഷ്ണപക്ഷ ചതുർദ്ദശിനാളിൽ വരുന്ന ശിവരാത്രിയാണ് മഹാശിവരാത്രി. ഈ ദിവസം വ്രതമനുഷ്ടിച്ച് ശിവപൂജ ചെയ്യുന്നവർക്ക് ജീവൻമുക്തി ലഭിക്കുമെന്നാണ് വിശ്വാസം.

(2) യോഗശിവരാത്രി
തിങ്കളാഴ്ച മുഴുവൻ വരുന്ന അമാവാസിയാണ് യോഗ ശിവരാത്രി. ഈ ദിവസം വ്രതമനുഷ്ടിച്ച് ശിവപൂജ ചെയ്യുന്നവർക്ക് സർവ്വപാപമുക്തി ഫലം.

(3) നിത്യശിവരാത്രി
വർഷത്തിലെ 12 മാസങ്ങളിലും വരുന്ന 12 കൃഷ്ണപക്ഷ ചതുർദ്ദശി, 12 വെളുത്തപക്ഷ ചതുർദ്ദശി എന്നിങ്ങനെയുള്ള 24 ചതുർദ്ദശികളും നിത്യശിവരാത്രിയെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു.

(4) പക്ഷശിവരാത്രി
മകരമാസത്തിലെ കൃഷ്ണപക്ഷ പ്രഥമതിഥി മുതൽ 13 ദിവസം വരെ ചിട്ടയോടെ ഒരു നേരം ഭക്ഷിച്ച് 14-ാം മത്തെ ദിവസമായ ചതുർദ്ദശിയിൽ പൂർണ്ണ ഉപവാസമനുഷ്ടിക്കുന്നതിനെയാണ്  പക്ഷശിവരാത്രി എന്ന് പറയുന്നത്.

(5) മാസശിവരാത്രി
മാസം തോറും അമാവാസിക്ക് തലേന്നു വരുന്ന ചതുർദ്ദശി തിഥിയെയാണ് മാസ ശിവരാത്രി എന്ന് വിളിക്കുന്നത്.

ശിവായ നമ: എന്ന് ജപിക്കുന്നവർക്ക് ഒരിക്കലും പരാജയമുണ്ടാവുകയില്ല. ശിവരാത്രി ദിവസം രാത്രി ശിവന് നാല് യാമ പൂജകൾ നടത്തപ്പെടുന്നു.
ആദ്യയാമത്തിൽ ബ്രഹ്മാവും, രണ്ടാം യാമത്തിൽ മഹാവിഷ്ണുവും, മൂന്നാം യാമത്തിൽ ശക്തിസ്വരൂപിണിയായ ദേവിയും, നാലാംയാമത്തിൽ മുപ്പത്തിമുക്കോടി ദേവകളും, മഹർഷിമാരും, ഭൂതഗണങ്ങളും, മനുഷ്യരും, സമസ്ത ജീവജാലങ്ങളും ശിവനെ പൂജിക്കുന്നു.

ഇവ സൗകര്യമനുസരിച്ച് അനുഷ്ടിക്കാവുന്നതാണ്. ഈ ശിവരാത്രി വ്രതമനുഷ്ടിക്കുന്നവർക്ക് മാത്രമല്ല,  അവരുടെ സന്തതിപരമ്പരകൾക്കും എല്ലാ സൗഭാഗ്യങ്ങളം ശിവഭഗവാൻ്റെ അനുഗ്രഹത്താൽ ലഭിക്കും എന്നാണ് വിശ്വാസം.

മാനിക്കാവ് ശിവൻ ക്ഷേത്രം

*🛕ക്ഷേത്ര പരിചയം BGG യിലൂടെ🛕*

*_🚩മാനിക്കാവ് ശിവൻ ക്ഷേത്രം._*

*🔱ശാസ്ത്രത്തെ അത്ഭുതപ്പെടുത്തി സ്വയം അഭിഷേകം നടക്കുന്ന  മാനിക്കാവ് ശിവൻ ക്ഷേത്രം.🛕*

           *6000 വർഷത്തിലധികം പഴക്കം കല്‍പ്പിക്കപ്പെടുന്ന, വയനാട് ജില്ലയിൽ ചൂതുപാറ ഗ്രാമത്തിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന മാനികാവ് ക്ഷേത്രത്തിൽ സ്വാഭാവികമായി രൂപപ്പെട്ട ശിവലിംഗമാണുള്ളത്.*

 *ക്ഷേത്രത്തിന്റെ കിഴക്കു വശത്തുള്ള കാടിന്റെ ഉൾഭാഗത്ത് നിന്നും വരുന്ന തീർഥ ജലപ്രവാഹം സ്വയംഭൂ ലിംഗത്തെ സദാസമയവും അഭിഷേകം ചെയ്യുന്നു. ഈ ജലപ്രവാഹം വർഷങ്ങളായി നിലക്കാതെ പ്രവഹിക്കുന്നതാണെന്നാണ് വിശ്വാസം.*

 *1986-ലെ കടുത്ത വരൾച്ചയിൽ പോലും ജലപ്രവാഹത്തിന് യാതൊരു മുടക്കവുമുണ്ടായില്ലെന്ന് പഴമക്കാർ  പറയുന്നു.  മഴക്കാലത്തും കുത്തൊഴുക്കുകളില്ലാതെ തെളിമയാർന്ന ജലമാണ് ശിവലിംഗത്തിൽ പതിക്കുക. അഭിഷേകശേഷം ഈ ജലം കൃഷിക്കും മറ്റാവശ്യങ്ങൾക്കുമായി സമീപവാസികൾ  ഉപയോഗിക്കുന്നുണ്ട്.*

*മുപ്പതേക്കർ കാടിനോടു ചേർന്നാണു ക്ഷേത്രം. കാടിനുള്ളിൽ അഞ്ചേക്കർ ചതുപ്പാണ്. കാവു തീണ്ടരുതെന്നു പറഞ്ഞു പഠിപ്പിച്ചതിനാൽ കാടിനകം ആരും കണ്ടിട്ടില്ല, ഒരു മരച്ചില്ലപോലും മുറിച്ചിട്ടില്ല.*

*കാത്തുസൂക്ഷിക്കുന്നതിനുള്ള സമ്മാനമായി കാട് തിരികെ നൽകുന്നത് ഏതു വേനലിലും വറ്റാത്ത അരുവി. ഈ അരുവിയിലെ വെള്ളം ചെറിയ പാത്തിയിലൂടെ ശ്രീകോവിലിലേക്ക് ഒഴുകി പുറത്തേക്കു പോകുന്നു. ഈ ജലപ്രവാഹം ഇതുവരെ മുറിഞ്ഞതായി പഴമക്കാർക്കു പോലും ഓർമയില്ല. മാനികാവ് സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന ചുതുപാറയിലും പരിസരത്തും വെള്ളത്തിന് ഇതുവരെ ക്ഷാമം ഉണ്ടായിട്ടില്ല.*

*ഔഷധഗുണമുള്ളതും അപൂർവങ്ങളുമായ മൂവായിരത്തോളം  വൃക്ഷത്തൈകൾ ക്ഷേത്രത്തോടു ചേർന്നു വച്ചുപിടിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്.*

 *ഭാരതത്തിലെതന്നെ സുപ്രധാന സ്വയംഭൂ ശിവലിംഗങ്ങളിലൊന്നാണ് ഇവിടെയുള്ളതെന്ന് ഹരിദ്വാറിൽ നിന്നും ഹിമാലയത്തിൽ നിന്നുമുള്ള സന്യാസിവര്യന്മാർ  സ്ഥിരീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്.*

*ജലപ്രവാഹത്തെകുറിച്ച്‌ പഠിക്കുന്നതിനും ക്ഷേത്രസംബന്ധമായ വിവരങ്ങൾ ശേഖരിച്ച്‌ പൈതൃക പട്ടികയിൽ ഉൾപ്പെടുത്തുന്നതിനുമായി യുനെസ്കോ സംഘം വൈകാതെ ക്ഷേത്രം സന്ദര്‍ശിക്കുമെന്ന് ക്ഷേത്രം ഭാരവാഹികൾ പറഞ്ഞു.*

 *മഹാമുനിമാരുടെ നിരന്തരമായ തപസുകൊണ്ട് സംപ്രീതനായ മഹാദേവൻ പശ്ചിമഘട്ടത്തിലെ ഈ കാനനമധ്യത്തിൽ ഗംഗയോടൊത്ത് സ്വയംഭൂവായി അവതരിച്ചു എന്നാണ് ഐതീഹ്യം. മഹാമുനി കാവായി അറിയപ്പെട്ടിരുന്ന ഈ സ്ഥലം കാലാന്തരങ്ങളിൽ  ' 'മാനിക്കാവാ' യി മാറുകയായിരുന്നു.*

*(കടപ്പാട്)*

*🚩🕉️🔯🪔 BGG 🪔🔯🕉️🚩*

കൈലാസം

---

## കൈലാസത്തിലെ മഹാദേവ സന്നിധി: ശിവൻ്റെ ദിവ്യലോകം

ഹിന്ദുമതത്തിലെ പരമശിവൻ്റെ വാസസ്ഥലമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്ന വിശുദ്ധ പർവതമാണ് **കൈലാസം**. കൈലാസം എന്നാൽ കേവലം ഒരു പർവതം എന്നതിലുപരി, അത് ആത്മീയതയുടെയും നിഗൂഢതയുടെയും ഈശ്വരീയതയുടെയും പ്രതീകമാണ്. ഈ സന്നിധിയെക്കുറിച്ച് നിരവധി ഐതിഹ്യങ്ങളും വിശ്വാസങ്ങളും നിലവിലുണ്ട്.

---

### കൈലാസം: ശിവൻ്റെ ആസ്ഥാനം

* **ദിവ്യലോകം:** ഹൈന്ദവ വിശ്വാസപ്രകാരം, ശിവനും പാർവതി ദേവിയും തങ്ങളുടെ ഗണങ്ങളോടൊപ്പം വസിക്കുന്ന പരമമായ ലോകമാണ് കൈലാസം. ഇത് ഭക്തർക്ക് മോക്ഷം നൽകുന്ന ഒരു പുണ്യസ്ഥലമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.
* **ആത്മീയ ഊർജ്ജ കേന്ദ്രം:** കൈലാസം പ്രപഞ്ചത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ ആത്മീയ ഊർജ്ജ കേന്ദ്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. ഇവിടെ ധ്യാനിക്കുന്നത് ആഴത്തിലുള്ള ആത്മീയ അനുഭവങ്ങൾക്ക് കാരണമാകുമെന്ന് യോഗികളും തപസ്വികളും പറയുന്നു.
* **ഭസ്മം:** മഹാദേവൻ ഭസ്മം പൂശി വാഴുന്ന ഇടമായി കൈലാസത്തെ കണക്കാക്കുന്നു. ഇത് ഭൗതികമായ എല്ലാറ്റിന്റെയും നശ്വരതയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു.
* **പുലിത്തോൽ:** പുലിത്തോൽ ആസനം ചെയ്തുകൊണ്ട് ധ്യാനിക്കുന്ന ശിവൻ, ഭൗതികമായ ആസക്തികളെ അതിജീവിച്ചവന്റെ പ്രതീകമാണ്.
* **നന്ദി:** ശിവൻ്റെ പ്രധാന വാഹനമായ നന്ദി ഭഗവാൻ്റെ മുന്നിൽ എപ്പോഴും വിനയത്തോടെയും ഭക്തിയോടെയും ഇരിക്കുന്നു. കൈലാസത്തിലെ പ്രധാന കാവൽക്കാരനും ഭഗവാൻ്റെ വിശ്വസ്തനുമാണ് നന്ദി.
* **ഗംഗയുടെ ഉത്ഭവം:** ശിവൻ്റെ ജടയിൽ നിന്നാണ് ഗംഗാ നദി ഉത്ഭവിക്കുന്നതെന്നും കൈലാസവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടാണ് ഇത് ഒഴുകി ഭൂമിയിലെത്തുന്നതെന്നും വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.

---

### കൈലാസയാത്ര: ഒരു ആത്മീയ തീർത്ഥാടനം

കൈലാസം സാധാരണക്കാർക്ക് അപ്രാപ്യമായ ഒരു പ്രദേശമാണ്. എങ്കിലും, ആയിരക്കണക്കിന് ഭക്തർ എല്ലാ വർഷവും കൈലാസ മാനസരോവർ യാത്ര നടത്താറുണ്ട്. ഈ യാത്ര വെറുമൊരു സഞ്ചാരമല്ല, മറിച്ച് ആത്മീയമായ ഒരു തീർത്ഥാടനമാണ്.

* **ദുർഘടമായ പാത:** കൈലാസയാത്ര അതികഠിനമായ ദുർഘട പാതകളിലൂടെയാണ്. ഉയരക്കൂടുതൽ (Altitude sickness) കാലാവസ്ഥാ മാറ്റങ്ങൾ എന്നിവ യാത്രികരെ വിഷമിപ്പിക്കാറുണ്ട്. എങ്കിലും, ശിവനെ ദർശിക്കാനുള്ള ആഗ്രഹം ഈ ബുദ്ധിമുട്ടുകളെല്ലാം സഹിക്കാൻ ഭക്തർക്ക് ശക്തി നൽകുന്നു.
* **മാനസരോവർ തടാകം:** കൈലാസത്തിൻ്റെ താഴ്വരയിലുള്ള അതിവിശുദ്ധമായ മാനസരോവർ തടാകത്തിൽ സ്നാനം ചെയ്യുന്നത് പാപങ്ങളെല്ലാം കഴുകി കളയുമെന്നും മോക്ഷം നൽകുമെന്നും വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. ഈ തടാകത്തിൽ സ്നാനം ചെയ്യാൻ സാധിക്കുന്നത് മഹാഭാഗ്യമായി കരുതുന്നു.
* **കൈലാസ പരിക്രമ:** കൈലാസ പർവതത്തെ ചുറ്റി പ്രദക്ഷിണം ചെയ്യുന്നത് (പരിക്രമ) വളരെ പുണ്യകരമായി കണക്കാക്കുന്നു. ഭക്തർ നടന്നും കുതിരപ്പുറത്തും ഈ പരിക്രമ പൂർത്തിയാക്കാറുണ്ട്.

---

### ഐതിഹ്യങ്ങളും വിശ്വാസങ്ങളും

* **രാവണനും കൈലാസവും:** രാവണൻ കൈലാസം തൻ്റെ രാജ്യത്തേക്ക് മാറ്റാൻ ശ്രമിച്ചതായും, ശിവൻ കാൽവിരൽ കൊണ്ട് പർവതത്തെ അമർത്തി രാവണനെ തടഞ്ഞതായും ഒരു ഐതിഹ്യം ഉണ്ട്. രാവണൻ അവിടെവെച്ച് ശിവനെ സ്തുതിച്ചുകൊണ്ട് ശിവതാണ്ഡവ സ്തോത്രം രചിച്ചു എന്നും വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.
* **മറ്റ് ദേവഗണങ്ങൾ:** കൈലാസത്തിൽ ശിവൻ്റെ ഗണങ്ങളായ ഭൂതഗണങ്ങൾ, യക്ഷകിന്നരന്മാർ, സപ്തർഷികൾ തുടങ്ങിയവരും വസിക്കുന്നുവെന്ന് വിശ്വാസമുണ്ട്.
* **ശിവശക്തി സംഗമം:** കൈലാസം ശിവൻ്റെയും ശക്തിയുടെയും (പാർവതി) സംഗമസ്ഥാനമാണ്. ഇത് പ്രപഞ്ചത്തിൻ്റെ സൃഷ്ടി, സ്ഥിതി, സംഹാരം എന്നിവയുടെ ആധാരമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

കൈലാസത്തിലെ മഹാദേവ സന്നിധി ഭക്തിയുടെയും അചഞ്ചലമായ വിശ്വാസത്തിൻ്റെയും ഉന്നത ഭാവമാണ്. അത് ശിവൻ്റെ ശക്തിയും ശാന്തതയും പ്രപഞ്ചത്തിലെ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ അസ്തിത്വവും ഓർമ്മിപ്പിക്കുന്നു.

---